Większość osób zapytanych, z czym kojarzy im się testament odpowiedzą, że z aktem ostatniej woli, ze śmiercią lub chorobą, ze znacznym majątkiem lub z niezwykle skomplikowaną czynnością, która zajmuje sporo czasu. Rzeczywiście, część osób sporządzających ten dokument to osoby starsze, ciężko chore albo majętne, pragnące za życia uregulować swoje sprawy finansowe. Prawnicy podkreślają jednak, że coraz częściej na napisanie testamentu decydują się osoby młode, w sile wieku, które traktują testament jako jeden ze sposobów zarządzania swoim majątkiem na wypadek, gdyby nagle zmarli. Nie oznacza to zatem, że osoby te wybierają się na tamten świat, a jedynie mają świadomość, że gdyby nagle zaskoczyło je najgorsze, a nie sporządziłyby wcześniej testamentu, spadek po nich otrzymaliby spadkobiercy ustawowi. A taki scenariusz nie zawsze jest jednak zgodny z naszą wolą.
Kim są zatem ci, którzy decydują się sporządzić testament?
To przede wszystkim osoby świadome, pragnące zabezpieczyć swoich najbliższych i rozdysponować posiadane dobra zgodnie ze swoją wolą. Na wypadek, gdyby nagle ich zabrakło.
Nie istnieje wyczerpująca lista wszystkich sytuacji, w których ludzie decydują się na napisanie testamentu. Poniżej przytaczamy jedynie kilka przykładów.
1. Rodzice małoletnich dzieci
zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, w razie śmierci jednego z rodziców, spadek po nich dziedziczą żyjący małżonek oraz dzieci. Jeśli dzieci są małoletnie, to do czasu uzyskania przez nie pełnoletności (18 lat) zarząd ich majątkiem sprawuje sąd rodzinny. Jeśli zatem zmarły był współwłaścicielem mieszkania należącego w drugiej połowie do żony, to część zmarłego odziedziczą: żona oraz dzieci. Gdyby żona chciała w przyszłości sprzedać mieszkanie, musi uzyskać zgodę sądu rodzinnego. Ten jednak nie zawsze przychyla się do wniosków rodziców.
Jedną z możliwości jest napisanie przez oboje małżonków tzw. testamentów wzajemnych[1], w których jako wyłącznego spadkobiercę testatorzy wskazują siebie nawzajem. W ten sposób, w razie śmierci jednego z nich, cześć udziałów w mieszkaniu przechodzi wyłącznie na drugiego małżonka, który może w całości zarządzać nieruchomością.
2. Dziadkowie pragnący przekazać swój majątek wnukom
sporządzają testament, aby mieć pewność, że wnuk (lub wnukowie) otrzymają cały spadek. Należy jednak pamiętaj, że w takiej sytuacji rodzicom spadkobierców będzie przysługiwało prawo o zachowek (o zachowku piszemy na str. X). Co więcej, w testamencie dziadkowie powinni również wskazać, kto będzie zarządzał spadkiem dla wnuków do czasu uzyskania przez nie pełnoletności (zakładając, że to osoby małoletnie)
3. Osoby żyjące w związkach nieformalnych
w razie śmierci swojego partnera traktowane są przez polskie prawo spadkowe jako osoby obce, a więc nie uprawnione do dziedziczenia. W sytuacji, jeśli partnerzy żyją w mieszkaniu należącym tylko do jednej z tych dwóch osób, w razie śmierci właściciela mieszkania, drugiej osobie nie przysługuje do niego żadne prawo. Mieszkanie staje się zatem własnością spadkobierców ustawowych, a partner zmarłej osoby będzie musiał się z niego wyprowadzić.
Jedną z możliwości zaradzenia takiej sytuacji jest sporządzenie testamentu, w którym testator (czyli osoba pisząca testament) – w tym wypadku właściciel mieszkania – wskaże swojego partnera jako wyłącznego spadkobiercę. Należy jednak pamiętać, że po śmierci właściciela mieszkania, żyjący partner będzie musiał zapłacić podatek od spadków w wysokości należnej dla III grupy podatkowej [2].
4. Osoby pragnące podzielić posiadany majątek według własnego uznania
przy braku testamentu, spadek po zmarłym przypada określonej grupie osób (osoby zaliczane do spadkobierców ustawowych wskazane są w artykułach 931 – 935 Kodeksu cywilnego). Jeśli jednak wolą danej osoby jest, aby spadek po niej otrzymały w przyszłości inne osoby, niż te wskazane w ustawie, albo jeśli dana osoba pragnie przekazać swój majątek spadkobiercom ustawowym, ale w innych proporcjach, niż jest to wskazane w przepisach[3], wówczas konieczne jest sporządzenie testamentu.
5. Osoby samotne
czyli takie, które nie posiadają rodziny ani krewnych. Zgodnie z polskimi przepisami, po ich śmierci w miejsce spadkobierców ustawowych wchodzi gmina ostatniego miejsca zamieszkania takiej osoby, a jeśli nie da się jej ustalić, wówczas dziedziczy Skarb Państwa. Osoby takie decydują się na sporządzenie testamentu wtedy, jeśli nie jest im wszystko jedno, co stanie się z ich majątkiem po ich śmierci. W testamencie wskazują zatem jako spadkobiercę swoich przyjaciół, bliskie im osoby, zaprzyjaźnioną bibliotekę lub muzeum, a także fundację lub stowarzyszenie, które ich zdaniem spożytkują otrzymany spadek w odpowiedni sposób.
Raz jeszcze pragniemy powtórzyć, że powyższe przykłady nie wyczerpują listy wszystkich sytuacji w których sporządzany jest testament. Warto również podkreślić, że testament może napisać osoba pełnoletnia, będąca w pełni władz umysłowych i posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
[1] Każdy z małżonków sporządza swój testament, polskie prawo nie dopuszcza wspólnego testamentu obojga małżonków
[2] Poniżej wskazujemy tzw. grupy podatkowe zobowiązane do zapłacenia podatku od spadków:
Grupa I: małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięć, synowa;
Grupa II: zstępni rodzeństwa (np. dzieci siostry, wnuki brata), rodzeństwo rodziców (np. ciotki, wujowie), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo
małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych (np. mąż wnuczki);
Grupa III: pozostali nabywcy.
[3] Dziedziczenie ustawowe tym różni się od testamentowego, że w tym pierwszym wszystkie elementy wchodzące w skład tzw. masy spadkowej traktowane są jako jedna całość. Można zatem powiedzieć, że mieszkanie, samochód, działka, nieruchomości idą do „jednego worka”, który po śmierci spadkodawcy rozdzielany jest tak jak kawałki tortu. Każdy zatem dostaję trochę mieszkania, trochę samochodu, trochę działki, itd. Dzięki testamentowi, można uniknąć takiej sytuacji, przekazując konkretne elementy spadku konkretnym osobom.